تحلیل مسیر بحرانی (CPA) یا روش مسیر بحرانی (CPM) به شما کمک می‌کند برای تمام وظایفی که باید به‌عنوان بخشی از یک پروژه‌ی بزرگ انجام شوند، برنامه‌ریزی کنید. به‌علاوه در طول دوران مدیریت پروژه، شما می‌توانید با کمک این راهکار، دستاوردهای اهداف پروژه را بررسی کنید و متوجه شوید که برای بازگرداندن پروژه به مسیر اصلی خود، باید چه اقدامات اصلاحی را انجام دهید.
در یک پروژه ممکن است شما طرح نهایی خود را تحت یک نمودار گانت (با نرم‌افزارهایی نظیر Microsoft Project برای پروژه‌های متوسط یا یک صفحه گسترده اکسل برای پروژه‌هایی که از پیچیدگی کمتری برخوردارند) نمایش دهید. مزیت استفاده از CPA در فرایند برنامه‌ریزی این است که به شما کمک می‌کند برنامه‌ی خود را تست کرده و توسعه دهید و از کارایی و تأثیر آن مطمئن شوید. آنالیز مسیر بحرانی، به‌طور رسمی تمام وظایفی را که برای تکمیل پروژه «در موعد معین» مورد نیازند، تعیین می‌کند. همچنین مشخص می‌کند چه وظایفی را می‌توان به تعویق انداخت و منابع آن‌ها را به وظایف دیگر اختصاص داد. نقطه‌ی ضعف CPA هم این است که نسبت به نمودار گانت، رابطه‌ی وظایف و زمان را با وضوح و سرعت کمتری نشان می‌دهد، که در برخی شرایط درک آن‌ها را سخت‌تر می‌کند.
یکی دیگر از مزایای تجزیه‌وتحلیل مسیر بحرانی این است که به شما کمک می‌کند حداقل زمان لازم برای تکمیل پروژه را مشخص کنید و متوجه شوید کدام مراحل پروژه را باید با شتاب بیشتری پیش ببرید تا محصول را در ددلاین هدف، آماده کرده باشید.
نحوه‌ی استفاده از CPA
همانند نمودارهای گانت، مفهوم اساسی تحلیل مسیر انتقادی این است که شما نمی‌توانید برخی فعالیت‌ها را، پیش از آنکه یک سری دیگر از پروژه‌ها به پایان رسیده باشند، شروع کنید. به عبارتی، این فعالیت‌ها باید به ترتیب و متوالی تکمیل شوند.
برخی دیگر از فعالیت‌های پروژه، مستقل هستند و فرقی نمی‌کند چه زمانی (قبل یا بعد از یک فعالیت یا پروسه‌ی دیگر) آن‌ها را انجام دهید. به این نوع فعالیت‌ها، وظایف غیر وابسته یا موازی نام دارند.
رسم نمودار تحلیل مسیر بحرانی
مرحله ۱: لیست فعالیت‌های برنامه
تاریخ شروع هر فعالیت را مشخص کنید و مدت‌زمان تکمیل آن را برآورد کنید. همچنین تعیین کنید که این فعالیت، موازی است یا متوالی. اگر وظیفه‌ای در گروه فعالیت‌های متوالی قرار می‌گرفت، مشخص کنید که باید در چه مرحله‌ای اجرا شود.
مرحله ۲: ارتباط فعالیت‌ها را به‌صورت نموداری ترسیم کنید
رویدادهای هر پروسه (نظیر تاریخ شروع و پایان هر فعالیت) را با فلش به هم مرتبط کنید. بالای هر فلش، بازه‌ی زمانی برآورد شده‌ی تکمیل فعالیت و پایین آن، توضیح وظایف را می‌نویسید. به یاد داشته باشید که بردارهای بین وظایف، همگی باید هم‌جهت با یکدیگر باشند (معمولاً از چپ به راست). این نمودار درنهایت به شما نشان می‌دهد که چه فرایندهایی، پیش‌نیاز فرایندهای دیگر هستند و شروع هر فعالیت، وابسته به اتمام چه فعالیت‌ها، یا مراحل دیگری است.
نکته: طول بردارها، ربطی به مقیاس زمانی ندارد.
به‌عنوان‌مثال، به نمودار زیر توجه کنید.
همان‌طور که می‌بینید، در هر دایره، دو عدد نوشته‌شده که عدد سمت چپ، شماره‌ی فعالیت موردنظر (ترتیبی) و عدد بالا و سمت راست، روز شروع هر فعالیت است. بالای هر فلش، مدت‌زمان تخمینی هر فعالیت و زیر آن، توصیف فرایند شرح داده‌شده. ما از این نمودار متوجه می‌شویم که فعالیت ۶، هفده روز پس از آغاز پروژه شروع می‌شود و احتمالاً ۱۰ روز به طول می‌انجامد. همچنین، شروع این فعالیت تنها زمانی امکان‌پذیر است که فعالیت‌های چهار و پنج، کاملاً به اتمام رسیده باشند.
اغلب اوقات، حداکثر زمان مجاز برای هر فعالیت را در ربع پایین و سمت راست دایره ذکر می‌کنند.
عملیات تسریع
گاهی اوقات ناچارید پروژه را زودتر از زمانی که CPA مشخص کرده، به پایان برسانید. در این حالت باید برنامه‌ی پروژه را دوباره تنظیم کنید.
شما گزینه‌های مختلفی پیش رو دارید و برای انتخاب بهترین راه‌حل، باید تأثیراتی را که هرکدام از این گزینه‌ها روی هزینه، کیفیت و زمان پروژه می‌گذارند، بررسی کنید. به‌عنوان‌مثال ممکن است با افزایش منابع هر فعالیت، بتوانید زمان پروسه را کاهش دهید. اما مهم این است که این تغییرات، چه تأثیری روی سایر فعالیت‌ها و نتیجه‌ی نهایی خواهد داشت.
مثلاً فرض می‌کنیم که یک پروژه‌ی کامپیوتری ۱۰ هفته‌ای را باید در مدت هشت هفته تحویل دهیم. در مرحله‌ی اول، به نمودار CPA نگاه می‌کنیم و فکر می‌کنیم اگر نیروهای انسانی سومین و چهارمین فعالیت را دو برابر کنیم، سرعت تکمیل وظایف افزایش پیدا می‌کند و می‌توانیم کار را دو هفته زودتر به پایان برسانیم. اما این تصمیم هزینه‌های پروژه را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر، دو برابر کردن منابع انسانی، بهره‌وری کل تیم را فزایش می‌دهد. پس ما نیاز داریم که برآمد این تأثیرات را محاسبه کنیم.
گاهی اوقات کوتاه کردن مسیر بحرانی اصلی پروژه، مجموعه‌ای متفاوت از فعالیت‌ها را شکل می‌دهد که مسیر بحرانی ثانویه نامیده می‌شود.
نمودار PERT (تکنیک ارزیابی و بازنگری برنامه)
روش PERT هم مشابه با CPA، برای تعیین فعالیت‌ها و ارزیابی زمان خاتمه‌ی پروژه (و گاهی محاسبه‌ی هزینه‌ها) مورداستفاده قرار می‌گیرد. با این تفاوت که CPA، برای هر مرحله پروژه یک برآورد زمانی در نظر می‌گیرد اما در نمودار PERT، ما با چهار برآورد خوش‌بینانه، بدبینانه، محتمل و مورد انتظار کار می‌کنیم:
برآورد زمانی هر مرحله از پروژه= ۶/(کوتاه‌ترین زمان)+(۴ * زمان محتمل)+(طولانی‌ترین زمان)
این فرمول به ما کمک می‌کند از انحراف معیار ناشی از پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه‌ی غیرواقعی، اجتناب کنیم.
جمع‌بندی
آنالیز مسیر بحرانی یک روش مؤثر و قدرتمند برای ارزیابی و تشخیص موارد زیر است:
- چه فعالیت‌هایی باید تکمیل شود
- چه احتمالاتی برای اجرای فعالیت‌های موازی وجود دارد
- کوتاه‌ترین زمانی که می‌توانید پروژه را به پایان برسانید
- منابع موردنیاز برای اجرای پروژه
- ترتیب و توالی فعالیت‌ها، برنامه‌ریزی و زمان‌بندی
- اولویت‌های کار
- کارآمدترین راه برای کاهش زمان پروژه‌های فوری
در پروژه‌های پیچیده، یک آنالیز مسیر بحرانی مؤثر، می‌تواند به معنی تمایز شکست و موفقیت کار باشد. CPA همچنین برای ارزیابی اهمیت مشکلاتی که در طول اجرای طرح به وجود می‌آیند، بسیار مفید واقع می‌شود.
روش PERT نوعی آنالیز مسیر بحرانی است که تخمین دقیق‌تری از مدت‌زمان اجرای هر فعالیت و پروسه ارائه می‌کند.