شهر شوش واقع در استان خوزستان یکی از قدیمی‌ترین خاستگاه‌های شناخته شده جهان است که بشر در آن سکونت داشته است. جذابیت شوش به سبب آثار باستانی و تاریخی موجود در این شهر است.
شوش از باشکوه‌ترین و زیباترین شهرهای باستانی ایران و جهان است و از مهمترین مراکز تمدن دنیا محسوب می‌شود و از معروفترین شهرهای ایران و جهان است. کمتر کسی است که اهل گردشگری و تاریخ باشد و شهر باستانی شوش را نشناسد. شوش در ایران باستان شهری آباد و مرکزی بزرگ برای حکومت‌ها محسوب می‌شد. قدمت شهر شوش به حدود ۴۰۰۰سال پیش از میلاد مسیح می‌رسد. شوش پایتخت چندین هزارساله حکومت و تمدن عیلام بوده است. این شهر همچنین پایتخت زمستانی هخامنشیان محسوب می‌شد. محوطه تاریخی شهر شوش در سال ۱۳۹۴ ثبت جهانی شد.
موقعیت جغرافیای شوش
شهر شوش در حدود پنج کیلومتر مربع مساحت دارد و در ۱۱۵ کیلومتری شمال غربی اهواز قرار گرفته است. فاصله شهر شوش از سطح دریا در حدود ۷۸ متر است و تا اهواز ۱۱۵کیلومتر فاصله دارد. فاصله شوش تا رود دجله نیز در حدود ۱۵۰ کیلومتر است. موقعیت جغرافیایی شوش به شکلی بود که جایگاه برخورد دو تمدن بزرگ عیلام و میانرودان محسوب می‌شد. همین امر سبب شد که شوش موقعیت قابل توجهی در تاریخ باستان ایران پیدا کند. هوای شوش به دلیل قرار گرفتن در جنوب ایران، گرم و خشک است و در تابستان دمای آن بسیار بالا و شرجی است. موقعیت جغرافیایی شوش سبب شده که بیشتر مردمان شهر شغل تجارت و کشاورزی را برگزینند. وجود سه رودخانه کرخه، دز و شاوور سبب شده که کشاورزی و صید ماهی در این شهر جریان داشته باشد.
از صنایع دستی و سوغات این شهر می‌توان کپو، نقاشی روی سفال و چوب و تهذیب و مقعر یاد کرد. در زیر تصویری از کپوهای زیبای بافته شده در شوش دیده می‌شود.
سابقه تاریخی شوش
از شهر شوش در منابع تاریخی به نام‌های مختلفی یاد شده است. شوش سوسا و سوزیانا و شوشن نامهایی است که برای شوش ذکر شده است. طبق آنچه حمزه اصفهانی در کتابش ذکر کرده است شوش به معنای شهر زیبا و با صفا بوده است. شوش از ۲۷۰۰ سال قبل از میلاد، مرکز حکومت عیلام بود. مدت زمان حکومت عیلامیان در شهر شوش به حدود ۲۰۰۰سال می‌رسد. از این شهر کتیبه‌ها و آجر نوشته‌های بسیاری به دست آمده است که آباد بودن و متمدن بودن شهر را به اثبات می‌رسانند. بیشترین کارها بر روی کتیبه‌ها و گل نوشته‌های شوش، توسط پروفسور عبدالمجید ارفعی انجام شده است. موضوع آجرنوشته‌های به دست آمده بیشتر نشان‌دهنده اصل و نصب افراد است و در پرستشگاهها نیز آجرنوشته ها در مورد ایزدان و نام‌های آنها بوده است. موضوعات مربوط به گل نوشته‌ها نیز بیشتر موضوعات اقتصادی مثل خرید و فروش زمین و وصیتنامه و … بوده است. آثار باقی مانده از شوش در دوره عیلام نشان می‌دهد که زنان در این شهر دارای جایگاه اجتماعی هم پایه مردان بوده‌اند و اسناد نشان دهنده امضا و مهر زنان در داد و ستد‌ها بوده است.
مجسمه ملکه ناپیراسو در یافته‌های تپه شوش
شوش به دلیل داشتن موقعیت خاص جغرافیایی و قرار گرفتن بین دو تمدن عیلام و میانرودان در شمال خلیج فارس، در دوره هخامنشی به موقعیت قابل توجهی دست یافت و به عنوان چهارراه غرب و شرق مورد توجه قرار گرفت. شوش دارای موقعیت استراتژیک خاصی بود و قرار گرفتن آن بر سر راه شاهی در دوره داریوش، موقعیت و شهرت شوش را چندین برابر کرد.
اگرچه سابقه شهر شوش به ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد اما حفاری‌ها در این منطقه نشان می دهد که شوش در۹۰۰۰سال پیش از میلاد نیز محل سکونت کشاورزان بوده است و بقایای قلعه‌هایی در شوش پیدا شده که نشان می‌دهند در حدود ۵۰۰۰ سال پیش در این منطقه زندگی در جریان بوده است اما سابقه شهریت شوش به دوره عیلام می‌رسد.شوش بیشترین شهرت خود را از دوره هخامنشی دارد اما در دوره اشکانی و ساسانی نیز تا حدودی اهمیت خود را حفظ کرد اما به رونق زمان هخامنشی نبود.
عیلامیها در شوش دارای قلعه بوده‌اند اما به دلیل حمله آشوربانی پال به شهر شوش و خراب کردن آن، تمام آثار شهر از بین رفتند و با خاک یکسان شدند. بعدها داریوش دوباره شهر را بازسازی کرد و کاخ آپادانا را در شوش بنا کرد.
برای اولین بار در دوره قاجار، فرانسویها توانستند مجوز حفاری در شوش را از ناصرالدین شاه بگیرند. اجازه حفاری داده شد اما در طول همین حفاری‌ها بسیاری از آثار باستانی شوش از کشور خارج شد و به فرانسه برده شد. در دوره مظفرالدین شاه نیز قرارداد جدیدی در همین مورد بسته شد و به مدت شصت سال امتیاز حفاری در شوش به فرانسویها داده شد. سرانجام در اوایل دوره رضاشاه پهلوی قرارداد غیرقانونی شناخته شد.
جاذبه‌های باستانی شوش
راه شاهی که در دوره هخامنشیان و به دستور داریوش بزرگ ساخته شد، شهر شوش، پایتخت سیاسی دولت هخامنشیان را به پاسارگاد، تخت جمشید و دیگر شهرهای امپراتوری، از جمله شهر سارد پایتخت کشور لیدی پیوند می‌داد. می‌توان گفت اداره سرزمین پهناور ایران و حفظ امنیت آن و انتقال سریع یگانهای نظامی و گسترش بازرگانی و ترابری و تسهیل در امر مسافرت از مهمترین عوامل ساخت و گسترش شبکه راه‌ها در این دوره بوده است.
قلعه شوش در نزدیکی آرامگاه دانیال نبی توسط دمورگان بنا شد. از این تپه آثار بسیاری به دست آمده که مجسمه ملکه ناپیرآسو یکی از آنهاست. در ساخت این قلعه از آجرهای کاخ آپادانای داریوش استفاده شده است.
موزه شوش در ميان باغي بر سر راه قلعه باستانی شوش و در روبروی بقعه دانيال نبي قرار گرفته است. بنای اوّليه موزه همزمان با شروع حفاري‌هاي شوش و با به كارگيری آجرهای بدست آمده از حفاریهای شوش و چغازنبيل ساخته شده و طي سالهای بعد قسمت‌هايی نيز به آن افزوده شده است. موزه شوش در سال۱۳۵۴ خورشيدي گشايش يافته است. آثار اين موزه به دوره پيش از عيلام تا دوره اسلامی تعلّق دارند. موزه شوش، شش تالار بزرگ دارد و تمامي آثار به نمايش درآمده در آن حاصل حفاریهای منطقه شوش و چغازنبيل است.
زیگورات چغازنبیل یکی دیگر از آثار تاریخی شهر شوش است که نیایشگاهی مربوط به زمان عیلام است و به حدود هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. معبد چغازنبیل-نیایشگاه اینشوشیناک- بخشی از شهر دوراونتاش است. این معبد در سال ۱۹۷۹ میلادی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
کاخ آپادانا در شوش کاخ زمستانی داریوش بود که مورد استفاده دیگر شاهان هخامنشی نیز بوده است. دیوارهای کاخ از خشت و ستون‌ها از سنگ ساخته شده‌اند. کاخ دارای تالار، حرمسرا، دروازه و کاخ پذیرایی بوده است. دیوارهای داخلی کاخ دارای نقاشی‌هایی با موضوع شیربالدار، نیلوفر و سپاه جاویدان هستند.
سرستون‌های کاخ آپادانا
کاخ اردشیر در قسمت غربی رودخانه شاوور است. این کاخ یک تالار در اندازه شش در پنج متر دارد و دارای 64 ستون است. این کاخ ۳۵۰ متر با آپادانا فاصله دارد و توسط اردشیر دوم هخامنشی بنا شده است.
ایوان کرخه شهری از دوره ساسانیان و مربوط به شاپور دوم است. این شهر در ۲۰ کیلومتری شوش است. باروی عظیم محوطه کاخ را محصور کرده و در هر طرف دروازه‌هایی قرار گرفته است. این محوطه بزرگترین شهر مدفون شده ساسانی محسوب می‌شود.
هفت تپه یک محوطه باستانی است که ۱۵ کیلومتر با شوش فاصله دارد و تپه‌های مختلفی تشکیل شده است. حفاری‌ها در این تپه و وجود اسکلت‌های بسیار نشان داده است که در این تپه آرامگاهی بزرگ وجود داشته است.
جاذبه‌های طبیعی
رودخانه کرخه در استان خوزستان از کنار آثار باستانی شهر شوش گذر می‌کند و تصویر زیبایی را از شهر شوش به نمایش می‌گذارد. پل رودخانه كرخه ، دهلران – شوش، در جاده دهلران، در شمال پل آهنی جديد ، آثار يك دهانه و يك پايه از پل عظيم سنگی با مصالح گچ و تخته سنگهاي تراشيده به جای مانده است كه اكنون به پل قديم كرخه و پل نادري معروف است. اين پل با آثار ايوان کرخه ارتباط داشته و واجد ارزش‌های جهانگردی است.
رودخانه شاوور نیز یکی از رودخانه‌های زیبای شهر شوش است.
پارک شوش که به پارک بادی نیز شهرت دارد دارای فضای سبزی در ورودی شهر است که برای رفاه گردشگران و مردم شهر شوش تدارک دیده شده است.
منطقه حفاظت شده و شکار ممنوع میش داغ یکی دیگر از جاذبه‌های طبیعی شهر شوش است. این منطقه دارای درختچه‌ها و بوته هایی کم تراکم و خارشتر و گون است. در این منطقه جانورانی از گونه خزنده، پستاندار، پرنده و دوزیست زندگی می‌کنند.
جاذبه‌های مذهبی
آرامگاه دانیال نبی در شرق رودخانه شاوور قرار دارد. آرامگاه دارای دو حیاط است که دور تا دور آنها حجره و ایوان قرار دارد. بقعه در انتهای حیاط دوم قرار دارد. حیاط دارای سه اتاق برای اقامت زایران است. سقف محوطه آن از آیینه است و دارای دریچه های نورگیر روی هشت گوشه زیر گنبد است.
مسجد شوش، از آثار مهم شهر شوش است که از نوع شبستانی ستون‌دار با صحن مركزی و حصار خارجي بوده و ديوارهايي از خشت خام داشته است. سمت قبله مسجد، تالاری ستون‌دار است. كتيبه‌هايي از آجر تراشيده و به خط كوفی در حاشيه جنوب شرقی حياط آن به دست آمده است. در گوشه شرقی مسجد، بقايای مناره‌ای با راه پله مارپيچ كشف شده است. گفته شده قدمت مسجد به قرن اوّل هجری قمری می‌رسد.
از دیگر آثار اسلامی شهر، آرامگاه دعبل خزایی است که شاعر اهل بیت بود. وی در زمان خلفای عباسی می‌زیست.
شهر شوش همچنین از زمان جنگ ایران و عراق نیز آثاری را در خود به جای گذاشته است. عملیات فتح‌المبین در شهر شوش انجام شد و مناطق جنگی در این شهر از جمله آثار دیدنی هستند که برای علاقمندان به تاریخ جنگ، بسیار موثر است.
شوش به عنوان یکی از باستانی‌ترین شهر ایران دارای جاذبه‌های تاریخی بسیاری است که گردشگران و علاقمندان به تاریخ باستانی ایران را به سمت خود جذب می‌کند.