ادوارد اسنودن یک برنامه‌نویس کامپیوتر و کارمند سابق سازمان اطلاعات (CIA) و آژانس امنیت ملی (NSA) آمریکا است. او در سال ۲۰۱۳ بدون مجوز رسمی، تعداد زیادی اسناد متعلق به سازمان امنیت ملی آمریکا را منتشر کرد که مسیر زندگی‌اش را به‌کلی تغییر داد. افشاگری‌های اسنودن اطلاعات زیادی در مورد شنود و نقض حریم شخصی شهروندان جهانی توسط سازمان امنیت ملی آمریکا در اختیار مردم گذاشته است. طبق این اسناد، این سازمان با کمک شرکت‌های ارتباطی متعدد و دولت‌های اروپایی، برنامه‌ای تحت عنوان نظارت جهانی (Global Surveillance) اجرا کرده است.
اسنودن در سال ۲۰۱۳ توسط پیمانکار ارشد سازمان امنیت ملی، بوز آلن همیلتون به استخدام این سازمان درآمد. او پیش از آن برای شرکت دل و همچنین سازمان اطلاعات آمریکا فعالیت می‌کرد. اسنودن در ۲۰ می همان سال به‌صورت ناگهانی محل کار خود در هاوایی را ترک گفت و به هنگ‌کنگ پرواز کرد. او در ژوئن همان سال هزاران سند طبقه‌بندی شده از این سازمان را با خبرنگاران در میان گذاشت. اولین خبرنگارانی که در این مورد با ادوارد مصاحبه کردند، گلن گرینوالد، لارا پویتراس و ایون مک‌اسکیل بودند که اظهارات او را در رسانه‌های گاردین و واشنگتن پست منتشر کردند. پس از این اتفاقات، توجه جامعه‌ی جهانی به او جلب شد. نیویورک تایمز و اشپیگل، مقاصد بعدی اطلاعات اسنودن بودند که روند شهرت او را تکمیل کردند.
در ۲۱ ژوئن سال ۲۰۱۳، وزارت دادگستری ایالات متحده‌ی آمریکا اسنودن را به جرم جاسوسی و دزدی دارایی‌های دولتی محکوم کرد. دو روز پس از اعلام این حکم، اسنودن به فرودگاه بین‌المللی شرمتیوو روسیه پرواز کرد؛ اما مقامات این کشور اجازه‌ی ترخیص به او ندادند. دلیل این کار، باطل شدن پاسپورت آمریکایی او در طول مدت این دو روز بود. به همین خاطر اسنودن حدود یک ماه در این فرودگاه ماند تا مقامات روسیه، اجازه‌ی اقامت یک‌ساله‌ی پناهندگی به او دادند. این اقامت تاکنون تمدید شده است و تا سال ۲۰۲۰ ادامه خواهد داشت.
اسنودن در حال حاضر در محلی نامعلوم در مسکو روسیه زندگی می‌کند و به دنبال اخذ پناهندگی از دیگر کشورهای دنیا است. القابی که اسنودن در سال‌های پس از افشاسازی اسناد آمریکایی دریافت کرده، تضاد زیادی با هم دارند. قهرمان، افشاگر، مخالف دولت، خائن و وطن‌پرست، القابی هستند که افراد و رسانه‌های مختلف به اسنودن می‌دهند. به هر حال افشاگری‌های او دوران تازه‌ای از بحث و مجادله‌ها در مورد نظارت همگانی، حفظ اسناد دولتی و تعادل میان امنیت ملی و حریم خصوصی شروع کرده است.
تولد، خانواده و تحصیل
ادوارد جوزف اسنودن متولد ۲۱ ژوئن سال ۱۹۸۳ در الیزابت سیتی کارولینای شمالی است. پدربزگ مادری او، ادوارد جی برت، از مقامات دولتی و نیروهای گارد ساحلی آمریکا بود. او پس از مدتی به‌عنوان مقام ارشد FBI مشغول به کار شد و در جریان حملات ۱۱ سپتامبر در پنتاگون حضور داشت. پدر اسنودن نیز از نیروهای گارد ساحلی آمریکا بود و مادرش به‌عنوان کارمند دفتری در دادگاه منطقه‌ی مریلند مشغول به کار بود. خواهر بزرگ‌تر اسنودن وکیل بود. جو خانوادگی باعث شد ادوارد نیز آینده‌ی خود را در شغل‌های دولتی ببیند.
در ابتدای دهه‌ی ۱۹۹۰، خانواده‌ی اسنودن به مریلند نقل مکان کرد. این جابجایی مشکلات روحی زیادی برای ادوارد ایجاد کرد و او دیگر به مدرسه بازنگشت. به‌جای تحصیل در مدرسه، او پس از گذراندن آزمون GED در یک دوره‌ی آنلاین دانشگاه لیورپول انگلستان شرکت کرد. ادوارد علاقه‌ی زیادی به فرهنگ ژاپنی و هنرهای رزمی داشت و در این زمینه نیز دوره‌هایی را گذراند.
با وجود ترک تحصیل از دبیرستان، اسنودن در دوره‌های کامپیوتری دانشگاه Anne Arindel شرکت کرد. در کنار این تحصیلات، او در دوره‌های آمادگی نیروهای ویژه‌ی ارتش آمریکا شرکت کرد. او در مصاحبه‌ای گفته بود که در این دوره‌های نظامی موفق نبوده و پس از شکستن هر دو پایش، از آنجا اخراج شده است.
استخدام در دولت
اسنودن پس از ترک دوره‌های نظامی، برای فعالیت در دانشگاه مریلند استخدام و در بخش نیروهای امنیتی این دانشگاه مشغول به کار شد. دانشگاه مریلند ارتباطی عمیق با سازمان امنیت ملی آمریکا دارد و به همین دلیل، اسنودن پس از مدتی فعالیت در این دانشگاه، به استخدام سازمان اطلاعات آمریکا (سیا) درآمد.
ادوارد اسنودن در سال ۲۰۰۹ مظنون اصلی تلاش برای نفوذ به سیستم‌های امنیتی دولتی و دزدی اطلاعات بود و به همین دلیل، سیا را ترک کرد. پس از مدتی او توسط شرکت‌های فعال در زمینه‌ی فناوری اطلاعات مانند شرکت دل و بوز آلن همیلتون استخدام شد. در زمان فعالیت در شرکت Dell، او در دفتری در ژاپن فعالیت می‌کرد که مسئول اجرای قراردادی فرعی با NSA بود. پس از مدتی اسنودن شرکت دل را به مقصد بوز آلن ترک کرد؛ اما فقط سه ماه در آنجا مشغول به کار بود.
افشاگری
اسنودن در خلال سال‌های فعالیتش متوجه اقدامات دولت آمریکا مبنی بر نظارت بر شهروندان شده بود. او اطلاعاتی از سازمان امنیت ملی کپی کرد که نظارت بدون اجازه‌ی این سازمان و اقدامات تهاجمی آن نسبت به حریم خصوصی شهروندان را تأیید می‌کرد. اسنودن در سال‌هایی که به‌عنوان پیمانکار فرعی برای ان‌اس‌ای فعالیت می‌کرد، پرونده‌ای قطور از فعالیت‌های این سازمان جمع‌آوری کرده بود.
اسنودن پس از کردن اطلاعات مد نظر خود از سرورهای سازمان امنیت ملی، از مدیر مستقیم خود درخواست مرخصی درمانی کرد. او به بهانه‌ی بیماری صرع و نیاز به درمان، از محل کار در هاوایی مرخصی گرفت و در ۲۰ می سال ۲۰۱۳ به هنگ‌کنگ پرواز کرد. او در ادامه‌ی اقامتش ملاقاتی با گزارشگران روزنامه‌ی انگلیسی گاردین و یک فیلم‌ساز به نام لارا پویتراس ترتیب داد. گاردین در پنجم ژوئن ۲۰۱۳ اظهارات اسنودن را چاپ کرد. یکی از جنجالی‌ترین اسنادی که در گزارش اولیه چاپ شد، دستور دادگاه نظارت بر اطلاعات خارجی آمریکا به شرکت ورایزن بود. طبق این دستور، شرکت مذکور باید اطلاعات فعالیت‌های شهروندان آمریکایی را به‌صورت روزانه به آژانس امنیت ملی آمریکا ارائه می‌کرد.
یک روز پس از گزارش اولیه، اطلاعاتی در مورد برنامه‌ای موسوم به PRISM در آژانس امنیت ملی منتشر شد. طبق این برنامه، ان‌اس‌ای به‌صورت زنده اطلاعات شهروندان را جمع‌آوری می‌کرد.
اسنودن در مصاحبه‌ای که در هتلش در هنگ‌کنگ انجام داد، در مورد افشای این اطلاعات گفت:
من زندگی گذشته‌ی خودم را قربانی می‌کنم. از لحاظ وجدانی، من نمی‌توانم به دولت آمریکا اجازه دهم که حریم شخصی، آزادی اینترنت و آزادی‌های اساسی مردم جهان را از بین ببرد. آن‌ها با ساخت مخفیانه‌ی یک ماشین نظارت عظیم، در حال از بین بردن آزادی‌های مردم هستند.
یکی از افرادی که اسنودن در این جریان قربانی کرد، نامزدش یعنی لیندسی میلز بود که بدون اطلاع از اهداف او، در هاوایی با ادوارد زندگی می‌کرد.
دولت آمریکا پس از افشاگری‌های اسنودن به‌سرعت واکنش نشان داد. دادستان‌های فدرال در ۱۴ ژوئن سال ۲۰۱۳، اسنودن را به دزدی اموال دولتی، ارتباط غیر مجاز با منابع اطلاعاتی امنیت ملی و ارائه‌ی آگاهانه‌ی اطلاعات طبقه‌بندی شده به افراد غیر مجاز متهم کردند. دو اتهام آخر اسنودن طبق قانونی با نام «لایحه‌ی جاسوسی» ابلاغ شده بودند. نکته‌ی جالب این است که این قانون از سال ۱۹۱۷ (زمان تصویب) تا پیش از به قدرت رسیدن باراک اوباما تنها سه بار اجرا شده بود؛ اما در دوران ریاست جمهوری او و از ژوئن ۲۰۱۳، این قانون هفت بار منجر به تشکیل پرونده شد.
پس از انتشار افشاگری‌های، اسنودن به مدت یک ماه به زندگی مخفیانه ادامه داد. او ابتدا تصمیم داشت برای پناهندگی به اکوادور برود؛ اما به خاطر یک توقف در فرودگاه بین‌المللی روسیه، در این کشور ماندگار شد. پس از ورود به فرودگاه مشخص شد که دولت آمریکا پاسپورت اسنودن را باطل کرده است. البته مقامات روسیه از استرداد او به آمریکا سر باز زدند و او حدود یک ماه در این فرودگاه سرگردان بود. در این مدت عده‌ای او را به خیانت متهم کردند. این در حالی بود که یک اظهارنامه‌ی اینترنتی با امضای ۱۰۰ هزار نفر آماده شد که از باراک اوباما درخواست می‌کرد اسنودن را مورد عفو قرار دهد.
در ماه‌های بعدی، کشورهای ونزوئلا، نیکاراگوئه و بولیوی به اسنودن پیشنهاد پناهندگی دادند. او پس از مدتی اعلام کرد که به ماندن در روسیه علاقه‌مند است. یکی از وکلای او به نام آناتولی کوچرانا، اعلام کرد که اسنودن به‌طور موقت در روسیه خواهد ماند و پس از مدتی برای دریافت شهروندی این کشور درخواست خواهد داد. اسنودن از دولت روسیه بابت پذیرش اقامت موقت تشکر کرد و در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «در نهایت، قانون پیروز می‌شود.»
اسنودن در اکتبر سال ۲۰۱۳ اعلام کرد که دیگر به فایل‌های افشاشده از آژانس امنیت ملی دسترسی نداشته و همه‌ی آن‌ها را در مصاحبه‌ی اول در اختیار روزنامه‌نگاران قرار داده است. او معتقد بود که افکار عمومی موافق بردن اطلاعات به روسیه نبوده و او فایل‌ها را در همان هنگ‌کنگ تحویل داده است. طبق گزارش منتشرشده در نیویورک تایمز، پدر اسنودن در این زمان ملاقات‌هایی با او در روسیه داشت. او به‌صورت عمومی و واضح از پسرش حمایت می‌کند.
زندگی در تبعید
گزارش‌ها حاکی از آن هستند که در نوامبر همان سال ۲۰۱۳، اسنودن از دولت آمریکا درخواست عفو کرده که این درخواست رد شده است. در ماه‌های بعدی، هنوز دومینوی شروع‌شده توسط او ادامه داشت و آژانس امنیت ملی به دزدی اطلاعات تلفن‌های شهروندان متهم شد. باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا در این زمان از اریک هولدر، دادستان کل ایالات متحده‌ی آمریکا درخواست کرد که یک بازنگری کلی در برنامه‌های نظارتی کشور داشته باشد. این اقدام اوباما برای کاهش نگرانی‌های عمومی از برنامه‌های دولت بود.
اسنودن با وجود زندگی در تبعید در برنامه‌ها و مصاحبه‌های متعددی حضور داشته است. او در مارس سال ۲۰۱۴ در فستیوال South by Southwest به کمک ویدیوکنفرانس حضور داشت. او مصاحبه‌های دیگری نیز با افراد درگیر در پرونده انجام داد و پس از اکران مستند Citizenfour در مورد اطلاعاتش، شهرتی بیش از پیش پیدا کرد. در این سال، ارتش آمریکا اعلام کرد که افشاگری‌های اسنودن خسارتی میلیاردی به زیرساخت‌های امنیتی این سازمان زده است. نکته‌ی جالب در مورد سخنرانی‌های ویدیویی اسنودن این است که او در سال ۲۰۱۵ درآمدی حدود ۲۰۰ هزار دلار از این سخنرانی‌ها داشت.
اسنودن در می سال ۲۰۱۴ در مصاحبه‌ای با NBC News اعلام کرد که به‌عنوان جاسوس سیا و ان‌اس‌ای فعالیت می‌کرده و مأمور مخفی عملیاتی آن‌ها بوده است. این ادعا به‌سرعت توسط مأمور ارشد آژانس امنیت ملی یعنی سوزان رایس تکذیب شد.
ادوارد اسنودن در تمام مدت تبعید به این نکته اشاره کرده که یک وطن‌پرست واقعی است. او بر این باور است که اقداماتش به سود مردم آمریکا و دیگر کشورهای دنیا بوده است. اسنودن می‌گوید پس از افشاگری‌های او، بحث‌های جدی در مورد نقض حقوق شهروندان به جریان افتاده که در نتیجه‌ی آن‌ها، تعرض به حقوق شهروندی توسط دولت‌ها کاهش یافته است. او در کنار صحبت‌هایش همیشه از علاقه به بازگشت به آمریکا صحبت کرده است. اسنودن در ۲۹ سپتامبر ۲۰۱۵ به‌طور رسمی حساب توییتر خود را باز کرد و در کمتر از ۲۴ ساعت حدود دو میلیون دنبال‌کننده در این شبکه‌ی اجتماعی پیدا کرد. چند روز بعد او در مصاحبه‌ای اسکایپی اعلام کرد که در صورت توافق دولت آمریکا برای اجرای یک محاکمه‌ی عادلانه، حاضر است که به کشورش بازگردد.
درخواست عفو
در ۱۳ سپتامبر سال ۲۰۱۶، اسنودن مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی گاردین انجام داد و توضیح داد که از رئیس جمهور آمریکا یعنی باراک اوباما درخواست عفو دارد. او در این مصاحبه گفت:
بله، قوانین زیادی در کتاب‌های قانون وجود دارند و احکام مشخصی نیز بیان می‌کنند. اما قدرت عفو نیز به دلیلی برای حاکمان در نظر گرفته شده است. برای مواردی که کاری در ظاهر و در کتاب‌ها غیر قانونی است؛ اما وقتی با دقت و با در نظر گرفتن اخلاق به آن‌ها و نتایجشان نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که این اقدامات ضروری و حیاتی بوده‌اند.
پس از این مصاحبه، نهادهای حقوق بشری در آمریکا اعم از اتحادیه‌ی آزادی‌های مدنی آمریکا، سازمان دیده‌بان حقوق بشر و سازمان عفو بین‌الملل، کمپین‌هایی در حمایت از اسنودن به راه انداختند و از اوباما برای او درخواست عفو کردند. اسنودن در پیامی به این کمپین‌ها گفت:
من عاشق کشورم هستم. من عاشق خانواده‌ام هستم. نمی‌دانم پس از این چه اتفاقی خواهد افتاد و چه مسیری در پیش خواهیم گرفت؛ اما از تمامی کارهایی که انجام داده‌ام راضی و خشنودم. من در خواب هم چنین همبستگی و اتحادی را میان مردم نمی‌دیدم.
او در ادامه به این نکته اشاره کرد که موضوع به‌وجودآمده دیگر نگرانی او به تنهایی نیست و به تمام مردم آمریکا و انتظار آن‌ها از کشورشان مربوط می‌شود.
یک روز پس از این مصاحبه و در ۱۵ سپتامبر، کمیته‌ی اطلاعاتی کاخ سفید گزارشی عمومی در مورد اسنودن منتشر کرد و او را کارمندی همیشه ناراضی خواند که همیشه با مدیرانش درگیری داشته است. در این گزارش از اسنودن به‌عنوان فردی اغراق‌کننده یاد شد که اطلاعات خاصی منتشر نکرده است. در خلاصه‌ی این گزارش آمده است:
اسنودن خسارت‌های زیادی به امنیت ملی وارد کرده است. اکثر اسنادی که او دزدیده و منتشر کرده است، ارتباطی به حریم خصوصی افراد نداشته و تنها در مورد برنامه‌های نظامی، دفاعی و اطلاعاتی آمریکا بوده است. اطلاعاتی که او منتشر کرده، مورد پسند دشمنان بزرگ ایالات متحده‌ی آمریکا بوده است.
علاوه بر گزارش فوق، اعضای این کمیته در نامه‌ای بی‌نام به باراک اوباما از او خواستند که اسنودن را مورد عفو قرار ندهد. آن‌ها در این نامه اعلام کردند که خسارت واردشده از طرف اسنودن در تاریخ آمریکا بی‌سابقه است و او در صورت بازگشت از روسیه باید به‌سرعت محاکمه شود.
اسنودن در توییتر به اتهامات منتشرشده واکنش نشان داد و عنوان کرد که گزارش کمیته‌ی اطلاعاتی مضحک است. از نظر او این کمیته تلاش می‌کند مردم را از پیگیری اخبار مرتبط با او بازدارد. به هر حال اسنودن ادعاهای این کمیته را قبول نکرده و معتقد است پس از چند سال تحقیق، کمیته‌ی اطلاعاتی باید محتویات ارزشمندتری در اختیار مردم می‌گذاشت.
اسنودن در سال‌های تبعید اظهار نظرهای متعددی در مورد افشای اطلاعات کاربران ارائه کرده است. او راه حل‌هایی نیز برای جلوگیری شنود ارائه می‌کند و همیشه، امنیت حریم خصوصی را جزو نگرانی‌های خود می‌داند. همان‌طور که گفته شد، اکانت توییتر او طرفداران زیادی دارد و روند افشاگری‌ها و نگرانی‌های امنیتی او، پیروان زیادی پیدا کرده است. صرف نظر از آینده‌ی این برنامه‌نویس در تبعید، اقدامات او نقطه‌ی عطفی در تاریخ اینترنت و فضای فناوری بود و به گفته‌ی خودش، آژانس امنیت ملی آمریکا را از آتش زدن آینده‌ی دنیای اینترنت بازداشته است.